Էլեկտրամագնիսական մակածման երևույթը:
Էլեկտրական և մագնիսական երևույթների միջև գոյություն ունի կապ:
Դա պարզ դարձավ, երբ Էրստեդը փորձով ցույց տվեց, որ էլեկտրական հոսանքը իր շուրջը ստեղծում էմագնիսական դաշտ:Ելնելով բնության համաչափությունից, \(1822\) թ. անգլիացի մեծագույն ֆիզիկոս Մայքլ Ֆարադեյը իր առջև խնդիր դրեց ստանալ հադարձ կապը, այսինքն ստանալ էլեկտրական հոսանք մագնիսական դաշտի միջոցով:
Երկարատև հետազոտություններից հետո՝ \(1831\) թ-ին նրան հաջողվեց փորձով ապացուցել.
Փոփոխական մագնիսական դաշտը հաղորդիչ կոնտուրում ստեղծում է էլեկտրական հոսանք:
Այդ պատմական փորձը հետևյալն է:
Եթե մետաղալարե կոճի ծայրերը միացնենք էլեկտրական լամպին այն չի լուսարձակի, քանի որ այդ փակ շղթան հոսանքի աղբյուր չի պարունակում: Սակայն եթե կոճի մեջ մագնիս մտցնենք, գալվանաչափը ցույց կտա, որ նրա շարժման ժամանակ շղթայում հոսանք է առաջանում, իսկ լամպը` լուսարձակում է:
Որքան արագ շարժվի մագնիսը այնքան մեծ կլինի առաջացող հոսանքի ուժը: Մագնիսը կոճի մեջ անշարժ պահելիս հոսանքը դադարում է:
Մագնիսը կոճից հանելու ժամանակ գալվանաչափի սլաքը նորից շեղվում է, սակայն արդեն հակառակ ուղղությամբ:
Նույն արդյունքը դիտվում է նաև այն դեպքում, երբ մագնիսի փոխարեն շարժում ենք կոճը:
Այսպիսով կոճում հոսանք է առաջանում բոլոր այն դեպքերում, երբ կոճն ու մագնիսը շարժվում են միմյանց նկատմամբ, այսինքն փոխվում է կոճ թափանցող մագնիսական գծերի թիվը:
Ուստի.էլեկտրական հոսանքի առաջացման պատճառը կոճ թափանցող մագնիսական գծերի թվի փոփոխությունն է:
Հաղորդիչ կոնտուր թափանցող մագնիսական գծերի թվի փոփոխման հետևանքով փակ կոնտուրում էլեկտրական հոսանքի առաջացման երևույթը կոչվում է էլեկտրա-մագնիսականկան մակածում, իսկ առաջացած հոսանքը՝ մակածման հոսանք:
Էլեկտրական հոսանքի գեներատորներ:
Էլեկտրամագնիսական մակածման երևույթի վրա է հիմնված էլեկտրական հոսանքի հզոր աղբյուների՝ գեներատորների աշխատանքը:
Իր կառուցվածքով գեներատորը նման է էլեկտրաշարժիչին, սակայն ի տարբերություն էլեկտրաշարժիչի, որտեղ էլեկտրական էներգիան փոխակերպվում է մեխանիկականի, գեներատորում տեղի է ունենում հակառակ պրոցեսը՝ մեխանիկական էներգիան փոխակերպվում է էլեկտրականի:
Մագնիսական դաշտում հաղորդիչ շրջանակն արտաքին ուժերով պտտելիս նրանում հոսանք է մակածվում:
Կենցաղում մենք օգտագործում ենք հենց այդպիսի՝ արդյունաբերական հոսանք, որը ստացվում է էլեկտրակայաններում:
Տարբեր երկրներում օգտագործվող փոփոխական հոսանքի տատանման հաճախություններն տարբեր են: Հայաստանում, ինչպես նաև աշխարհի մի շարք եվրոպական երկրներում, հաճախությունը \(50\)Հց է, իսկ մնացած երկրներում այդ թվում ԱՄՆ-ում՝ \(60\) Հց:
Ժամանակակից գեներատորները մեկ գալարի փոխարեն պարունակում են մեծ թվով հաղորդչի գալարներ, իսկ հաստատուն մագնիսի փոխարեն՝ հզոր էլեկտրամագնիսներ:
Որոշ դեպքերում պտտվում է էլեկտրամագնիսը, իսկ փաթույթը մնում է անշարժ:
Գեներատորի անշարժ մասը կոչվում է ստատոր, իսկ պտտվող մասը՝ ռոտոր:
Հիդրոէլեկտրակայաններում ռոտորը պտտում է թափվող ջուրը, հողմաէլեկտարակայններում՝ քամին, ջերմաէլեկտրակայաններում և ատոմակայաններում՝ գոլորշին:
Աղբյուրները
Ֆիզիկա և աստղագիտություն 9; Է. Ղազարյան, Ա. Կիրակոսյան, Գ. Մելիքյան, Ռ. Թոսունյան, Ս. Մաիլյան, Ս. Ներսիսյան; Երևան 2009թ
Ֆիզիկա 9; Ս. Գրոմով, Ն. Ռոդինա, խմբագրությամբ Ա. Մամյանի,; Երևան 2015թ.
Ֆիզիկա 9; Ս. Գրոմով, Ն. Ռոդինա, խմբագրությամբ Ա. Մամյանի,; Երևան 2015թ.