1. Թթուների, հիմքերի ու աղերի դիսոցումը

Բոլոր լուծելի թթուները, հիմքերը և աղերը էլեկտրոլիտներ են: Ջրում լուծելիս դրանք դիսոցվում են դրական և բացասական իոնների.

 

 

Ի՞նչն է ընդհանուրը միացությունների նույն դասին պատկանող էլեկտրոլիտների դիսոցման գործընթացում:

 

Նախորդ բաժիններից դու արդեն գիտես. քլորաջրածին գազը ջրում լուծելիս դիպոլ-դիպոլային փոխազդեցության հետևանքով այն դիսոցվում է՝ ըստ հետևյալ հավասարման. $\mathit{HCl}\to H^{+}+{\mathit{Cl}}^{-}$, առաջացնելով ջրածնի կատիոն և քլորիդ անիոն:

 

 

 

Նույն կերպ են դիսոցվում նաև մյուս թթուները, օրինակ. $\mathit{HN}{O}_3\to H^{+}+N{O}_3^{-}$, հետևաբար.

Ջրածնի կատիոնները թթուների ջրային լուծույթներում հիդրատացվում են, վերածվելով հիդրօքսոնիում իոնների. $H^{+}+H_{2}O\to H_3{O}^{+}$

Հետևաբար թթուների դիսոցման հավասարումները ավելի ճշգրիտ ձևով ներկայացվում են ջրի մոլեկուլների մասնակցությամբ. օրինակ՝

 

$\mathit{HCl}+H_{2}O\rightleftarrows H_3{O}^{+}+{\mathit{Cl}}^{-}$, կամ $\mathit{HN}{O}_3+H_{2}O\to H_3{O}^{+}+N{O}_3^{-}$

 

Ըստ դիսոցման ժամանակ առաջացած ջրածնի կատիոնների թվի՝ թթուները լինում են.

 

միահիմն՝ $\mathit{HJ},\mathit{HN}{O}_2,\mathit{HCl}{O}_4,\mathit{HClO},C{H}_3\mathit{COOH}$ և այլն,

 

երկհիմն՝ $H_{2}S{O}_4,H_{2}S{O}_3,H_{2}C{O}_3,H_{2}S{\mathit{eO}}_3,H_{3}P{O}_3$ և այլն,

 

եռահիմն՝ $H_{3}P{O}_4,H_3\mathit{As}{O}_4$ և այլն,

 

քառահիմն՝ $H_4{P}_2{O}_7$ և այլն:

 

Որոշ դեպքերում թթվի մոլեկուլում առկա ջրածնի ատոմների թիվը չի համընկնում թթվի հիմնայնության հետ. օրինակ $C{H}_3\mathit{COOH}$-ը միահիմն թթու է, թեև նրա մոլեկուլում ջրածնի չորս ատոմներ կան, իսկ $H_{3}P{O}_3$-ը երկհիմն թթու է:

 

Բազմահիմն թթուները դիսոցվում են աստիճանաբար, օրինակ.

 

 

Ընդ որում առաջին փուլի դիսոցումն ընթանում է ավելի մեծ չափով:

 

Նույն տարրի առաջացրած թթվածնավոր թթուներից առավել ուժեղ էլեկտրոլիտ է տարրի առավել մեծ օքսիդացման աստիճանին համապատասխանող թթուն:

 

Օրինակ՝ ծծմբական թթուն ուժեղ թթու է, իսկ ծծմբայինը՝ թույլ:

 

Համեմատելով հիմքերի դիսոցման հավասարումները՝

 

$\mathit{NaOH}\to {\mathit{Na}}^{+}+{\mathit{OH}}^{-},N{H}_4\mathit{OH}\rightleftarrows N{H}_4^{+}+{\mathit{OH}}^{-}$, կարելի է եզրակացնել.

Օքսիդացման \(+2\) (և ավելի) աստիճան դրսևորող մետաղների հիդրօքսիդները՝ բազմաթթու հիմքերը դիսոցվում են աստիճանաբար:

 

Օրինակ՝

 

$\mathit{Ba}(\mathit{OH}){}_2\to {\mathit{BaOH}}^{+}+{\mathit{OH}}^{-}$ \(I\) փուլ

 

${\mathit{BaOH}}^{+}\rightleftarrows {\mathit{Ba}}^{2+}+{\mathit{OH}}^{-}$ \(II\) փուլ

 

ընդ որում առաջին փուլի դիսոցումն ընթանում է ավելի մեծ չափով:

 

Տարբեր աղերի դիսոցման հավասարումները համեմատելով՝

 

 

կարող ենք եզրակացնել.

 

Աղերն ընդհանուր հատկություններ չունեն. աղերի հատկությունները պայամանավորված են և՛ կատիոններով, և՛ անիոններով:

 

Թթուների, հիմքերի և աղերի անգույն լուծույթները միմյանցից կարելի է տարբերել թթվահիմնային հայտանյութերի միջոցով:

 

Օրինակ՝ լակմուսը թթուների ջրային լուծույթում ձեռք է բերում կարմիր գույն, հիմքերում՝ կապույտ, իսկ չհիդրոլիզվող աղերի ջրային լուծույթում պահպանում է իր գույնը՝ մանուշակագույնը.