ՀԱՐՍՏԱՑՐՈՒ ԳԻՏԵԼԻՔՆԵՐԻԴ ՊԱՇԱՐԸ
Ակտիվացրու «Իմ+»-ը գերազանց գնահատականներ ստանալու համար
Ստեղծեք Ձեր ուսումնական ծրագիրը «ԻմԴպրոց» կայքում
Ստացեք հաշվետվություն Ձեր ուսումնական ծրագիր արդյունավետության
վերաբերյալ
Օգտագործեք Ձեր առաջադրանքները ստուգողական աշխատանքներում
Տեսություն
Սողունների ներքին կառուցվածքը
Սողունները հանդիսանում են ցամաք դուրս եկած առաջին ողնաշարավոր կենդանիները: Ցամաքում գտնելով բավարար քանակությամբ կեր և չունենալով մրցակիցներ, նրանք սկսեցին արագ հարմարվել նոր պայմաններին: Ցամաքային կենսամիջավայրում գոյությունը ուներ իր բարդությունները, որոնք կարողացել են հաղթահարել սողունները:
Գոյության տվյալ պայմաններում հարմարվելու համար անհրաժեշտ էր.
\(1.\) Բարդ և նուրբ շարժումների կարգավորում և կոորդինացիա. լավ զարգացած ուղեղիկը և առջևի ուղեղը թույլ են տվել հաղթահարել տվյալ խնդիրը:
\(2.\) Ինտենսիվ տեղաշարժ ցամաքում. սողունների կմախքում գոտիների և վերջույթների զարգացումը հնարավոր են դարձրել ակտիվ տեղաշարժը:
\(3.\) Շրջակա միջավայրի արագ ընկալում և արձագանքում. զգայարանների՝ հատկապես աչքի և ականջի զարգացումը թույլ տվեցին լավագույնս ընկալել միջավայրը:
\(4.\) Բազմացման գործընթացի անկախացումը ջրային միջավայրից. ներքին բեղմնավորումը և ձվի առաջացումը հաղթահարեցին ջրի անհրաժեշտությունը:
Մարսողական համակարգ
Սողունները հիմնականում գիշատիչ օրգանիզմներ են, որոնք որս են կատարում: Սնվում են հոդվածոտանիներով, ձկներով, երկկենցաղները՝ նաև թռչուններով և կաթնասուններով:
Մարսողական համակարգը կազմված է երկկենցաղներին բնորոշ բաժինների նույն հերթագայությունից՝
1. բերան,
2. բերանակլանային խոռոչ,
3. կերակրափող,
4. ստամոքս,
5. \(12\)-մատնյա աղիք,
6. բարակ աղիք,
7. հաստ աղիք,
8. ուղիղ աղիք,
9. կոյանոց,
10. կոյանցք:
\(12\)-մատնյա աղիքում բացվում են ենթաստամոքսային գեղձի և լյարդի ծորաններ:
Սողունները ունեն լեղապարկ, որը կուտակում է լյարդի արտադրած լեղին, խտացնում և ուղարկում է մարսողական ուղի:
Կոյանոցը ուղիղ աղիքի լայնացում է, որի մեջ բացվում են միզածորանները և սեռական գեղձերի արտատար ծորանները:
Բերանում գտնվում են սողունների ատամները, որոնք բռնում, պահում կամ հոշոտում են որսը:
Ուշադրություն
Թունավոր օձերի վերին զույգ ատամները խողովակավոր են, խոշոր, որոնցով հոսում է թույնը:
Սողուններն ունեն երկար, շարժուն, երբեմն երկճյուղ, հիմնականում բերանից դուրս եկող լեզու: Լեզուն բացի նրանից, որ որս կատարող հիմնական հարմարանքն է, հանդիսանում է նաև շոշափելիքի օրգան:
Սողունների մի մասը կերը կուլ է տալիս ամբողջությամբ, օրինակ՝ օձերը, մողեսները, իսկ մյուս մասը պատառոտում է սուր ատամներով՝ կոկորդիլոսներ, վարաններ, կրիաներ:
Սողունների մարսողությունը դանդաղ է կատարվում և ուղիղ համեմատական է մարմնի ջերմաստիճանին:
Արտազատական համակարգ
Սողունների արտազատությունը գրեթե ամբողջովին նույնն է, ինչ երկկենցաղների մոտ: Մեզը պինդ, շիլայանման զանգված է, որը պարունակում է միզաթթու:
Արտաթորության օրգանները ողնաշարի երկու կողքերին գտնվող մեկ զույգ երիկամներն են:
Արտազատական համակարգը ունի նույն կառուցվածքային և գործառնական հերթագայությունը.
\(1.\) արյունատար անոթների մուտք մարմնի խոռոչում տեղակայված զույգ երիկամներ,
\(2.\) երիկամներում արյան կազմի հեղուկ արգասիքներից մեզի ձևավորում,
\(3.\) մեզի հոսք դեպի միզածորաններ և անցում կոյանոց,
\(4.\) կոյանոցից մեզի անցում դեպի միզապարկ և մեզի խտացում,
\(5.\) շիլայանման մեզի տեղափոխում միզապարկից կոյանոց և հեռացում օրգանիզմից:
Շնչառական համակարգ
Սողունների շնչառական համակարգը կազմված է հետևյալ օրգանների հաջորդական ամբողջությունից.
\(1.\) քթանցքեր
\(2.\) կոկորդ
\(3.\) շնչափող
\(4.\) զույգ բրոնխեր
\(5.\) զույգ թոքեր
Ուշադրություն
Սողունները շնչում են միայն թոքերով:
Թոքեր - որպես իսկական ցամաքային օրգանիզմներ՝ սողուններին բնորոշ են ներքին ծալքավոր մակերես ունեցող թոքեր:
Գազափոխանակություն - սողունների թոքերի ընդհանուր մակերեսը, շնորհիվ խորը ներքին ծալքերի, բավական մեծ է: Այդ պատճառով սողունների գազափոխանակությունը օդի հետ կատարվում է միայն թոքերում:
Շնչառական շարժումներ - սողունների միջկողային մկանները ապահովում են շնչառական շարժումների՝ ներշնչման և արտաշնչման հնարավորությունը:
Արյունատար համակարգ
Սողուններն ունեն փակ արյունատար համակարգ և սառնարյուն կենդանիներ են:
Սողունները, բացառությամբ կոկորդիլոսների, ունեն եռախորշ սիրտ՝ կազմված \(2\) նախասրտից և \(1\) փորոքից: Փորոքը ունի ոչ լրիվ միջնապատ:
Միջնապատի շնորհիվ երակային և զարկերակային արյունները քիչ են խառնվում և նրանք, ի տարբերություն գորտերի, ստանում են ավելի շատ թթվածին:
Փորոքից դուրս են գալիս՝
Թոքային զարկերակը - արյունը գնում է թոքեր
Աորտային աջ և ձախ աղեղները - արյունը գնում է հյուսվածքներ
Անոթների հատուկ դասավորության շնորհիվ միայն ուղեղը ստանում է մաքուր զարկերակային արյուն:
Սողուններն ունեն արյան շրջանառության երկու շրջան, որոնք երկուսն էլ սկսվում են փորոքից:
Սողունների փորոքում առկա է խառը արյուն:
Արյունը մեծ շրջանով թթվածին է տալիս հյուսվածքներին, հարստանում ածխաթթու գազով և վերադառնում աջ նախասիրտ:
Սողունի սիրտը և թոքերը պաշտպանված են կրծքավանդակով:
Նյարդային համակարգ
Սողունների նյարդային համակարգը նման է երկկենցաղներին, կազմված է՝
\(I\). գլխուղեղից - պատսպարված է գանգատուփում և ունի \(5\) բաժին:
\(II\). ողնուղեղից - պատսպարված է ողնաշարի ողնուղեղային խողովակում:
\(III\). նյարդերից - դուրս են գալիս գլխուղեղից և ողնուղեղից և նյարդավորում օրգանիզմը:
Գլխուղեղի բաժիններից յուրաքանչյուրը կարգավորում են գրեթե նույն գործընթացները և ունեն նույն հերթագայությունը, ինչ երկկենցաղները:
\(1.\) Երկարավուն ուղեղ - ողնուղեղի շարունակությունն է կազմում և կարգավորում է կենսագործունեության հիմնական դրսևորումները:
\(2.\)Միջին ուղեղ - ընկալում է տեսողական և լսողական առաջնային գրգիռները:
\(3.\) Միջակա ուղեղ - ապահովում է օրգանիզմի կենսագործունեության անխափանությունը:
\(4.\) Ուղեղիկ - ապահովում է մարմնի հավասարակշռությունը և շարժումների համաձայնեցվածությունը:
\(5.\) Առջևի ուղեղ - կազմված է երկու կիսագնդերից, որոնց վրա նկատվում են գորշ նյութի կուտակումներ:
Գորշ նյութը պայմանավորում է նրանց առավել բարդ վարքագիծը և պայմանական ռեֆլեքսների առկայությունը:
Զգայարաններ
Սողուններն ունեն \(4\) զգայարան՝ \(I\). տեսողական, \(II\). լսողական, \(III\). հոտառական, \(IV\). շոշափելիքի:
Տեսողական զգայարան - գլխի առջևի երկու կողքերում տեղակայված զույգ, խոշոր, պարզ աչքերն են, որոնք ունեն կոպեր: Մողեսներն ունեն նաև \(3\)-րդ՝ թարթող կոպ:
Լսողական զգայարան - սողունները ևս բացի ներքին ականջից ունեն նաև միջին ականջ: Միջին ականջը սահմանազատվում է թմբկաթաղանթով, որը գտնվում է փոսիկի մեջ:
Հոտառական զգայարան - գլխի վրա, աչքերի առջևում գտնվող զույգ քթանցքերը, ծառայում են ոչ միայն շնչառությանը, այստեղ են գտնվում նաև հոտառական պարկերը: Շոշափելիքի զգայարան - արդեն նշել ենք, որ լեզուն սողունների շոշափելիքի օրգանն է:
Աղբյուրները
Կենսաբանություն. Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը. 7-րդ դասարանի դասագիրք/ Տ.Վ. Թանգամյան, Ս. Հ. Սիսակյան -Եր.: Տիգրան Մեծ, 2013, էջ 143-145
Կենսաբանություն. Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը. 7-րդ դասարանի դասագիրք/ Է.Ս. Գևորգյան, Ֆ.Դ. Դանիելյան, Ա.Հ. Եսայան - Եր.: Աստղիկ գրատուն, 2013, էջ 197-198
Կենսաբանություն. Կենդանի օրգանիզմների բազմազանությունը. 7-րդ դասարանի դասագիրք/ Է.Ս. Գևորգյան, Ֆ.Դ. Դանիելյան, Ա.Հ. Եսայան - Եր.: Աստղիկ գրատուն, 2013, էջ 197-198
https://media.giphy.com/media/3oEdv1lEOpoV4VTm0g/giphy.gif
http://www.petshealth.ru/upload/medialibrary/f2a/f2a34fc59e6ecbf4ae19fc73308c6461.gif
http://images.myshared.ru/5/464032/slide_6.jpg
https://i.ytimg.com/vi/tETwi3kYIQc/0.jpg
https://slide-share.ru/image/4617603.jpeg
https://image.slidesharecdn.com/random-150205171237-conversion-gate02/95/-24-638.jpg?cb=1423178004
https://ru-static.z-dn.net/files/dbc/93db03d3c2955cf4326ee633ee27e1ed.png
https://image.slidesharecdn.com/random-150414015724-conversion-gate01/95/-27-638.jpg?cb=1428994906
http://dereksiz.org/yajcami-oni-dishat-toleko-legkimi-mehanizm-dihaniya-vsasivatel/153230_html_m4d0bce2c.jpg