Ուղղախոսություն և ուղղագրություն
Ուղղախոսությունը ճիշտ խոսելու և գրվածը ճիշտ կարդալու բոլոր կանոնների ամբողջությունն է:
Գրավոր խոսքում հնչյունի պայմանական նշանը տառն է: Տառը կարդում ենք և գրում:
Որևէ լեզվի տառերի հաջորդական դասավորվածությունը կոչվում է այբուբեն (անունն առաջացել է հայերենի առաջին երկու տառերի անուններից` Ա-այբ, Բ- բեն:
ԱՅԲՈՒԲԵՆ
Այբուբենը լեզվի հնչյունների համար ստեղծված գրային նշանների համակարգ է, որի մեջ դրանք ներկայանում են որոշակի, ընդունված դասավորությամբ:
Հայոց այբուբենի տառերը գործածվել և այժմ էլ մասամբ գործածվում են թվային արժեքներով: \(36\) տառերը համակարգված են չորս շարքով. առաջին շարքում միավորներն են, երկրորդում՝ տասնավորները, երրորդում՝ հարյուրավորները, չորրորդում՝ հազարավորները: Այսպես՝
| Ա - 1 | Ժ - 10 | Ճ - 100 | Ռ - 1000 |
| Բ - 2 | Ի - 20 | Մ - 200 | Ս - 2000 |
| \(Գ - 3\) | Լ - 30 | Յ - 300 | Վ - 3000 |
| Դ - 4 | Խ - 40 | Ն - 400 | Տ - 4000 |
| Ե - 5 | Ծ - 50 | Շ - 500 | Ր - 5000 |
| Զ - 6 | Կ -– 60 | Ո - 600 | Ց - 6000 |
| Է - 7 | Հ -– 70 | Չ - 700 | ՈՒ - 7000 |
| Ը - 8 | Ձ – 80 | Պ - 800 | Փ - 8000 |
| Թ - 9 | Ղ – 90 | Ջ - 900 | Ք - 9000 |
Եթե, օրինակ, ցանկանում ենք գրել \(1915\) թիվը, ապա նախ գրում ենք հազարավորը ցույց տվող տառը, ապա` հարյուրավորը, տասնավորը և վերջապես՝ միավորի տառը, այսինքն՝ ՌՋԺԵ: \(2009\) թվի տառային համարժեքն է՝ ՍԹ:
Հայերեն տառերն ունեն իրենց անունները:
| Ա — Այբ | Ժ — Ժե | Ճ — Ճե | Ռ — Ռա | և--Եվ |
| Բ — Բեն | Ի — Ինի | Մ — Մեն | Ս — Սե | Օ — Օ |
| Գ — Գիմ | Լ — Լյուն | Յ — Հի | Վ — Վեվ | Ֆ — Ֆե |
| Դ — Դա | Խ — Խե | Ն — Նու | Տ — Տյուն | |
| Ե — Եչ | Ծ — Ծա | Շ — Շա | Ց — Ցո | |
| Զ — Զա | Կ — Կեն | Ո — Վո | Փ — Փյուր | |
| Է — Է | Հ — Հո | Չ — Չա | Ր — Րե | |
| Ը—Ըթ | Ձ—Ձա | Պ—Պե | Ի(ւ) — Վյուն | |
| Թ--- Թո | Ղ—Ղատ | Ջ—Ջե | Ք — Քե |
Հայերենի յուրաքանչյուր հնչյուն ունի իր տառը: Սակայն կան շեղումներ.
\(1\). է հնչյունի համար ունենք է և ե տառերը.
\(2\). օ հնչյունի համար՝ օ և ո տառերը.
\(3\). յէվ կամ էվ հնչյունախմբերի համար՝ և /Եվ/ տառը.
\(4\). կան նաև չարտասանվող, բայց գրվող տառեր. հ-ն չի լսվում, բայց գրվում է աշխարհ, խոնարհ, շնորհ, ճանապարհ բառերում.
\(5\). կան արտասանվող հնչյուններ, որոնք չեն գրվում՝
\(2\). օ հնչյունի համար՝ օ և ո տառերը.
\(3\). յէվ կամ էվ հնչյունախմբերի համար՝ և /Եվ/ տառը.
\(4\). կան նաև չարտասանվող, բայց գրվող տառեր. հ-ն չի լսվում, բայց գրվում է աշխարհ, խոնարհ, շնորհ, ճանապարհ բառերում.
\(5\). կան արտասանվող հնչյուններ, որոնք չեն գրվում՝
• երկու բաղաձայնների միջև \(ը\) հնչյունը լսվում, բայց չի գրվում՝ կտրտել, արտասանվում է՝ ԿԸՏԸՐՏԷԼ, Մկրտիչ, արտասանվում է՝ ՄԸԿԸՐՏԻՉ.
• երկու ձայնավորների միջև \(յ\) հնչյունը լսվում, բայց չի գրվում՝ գրեի, արտասանվում է՝ ԳՐԵՅԻ, Գայանեից, արտասանվում է՝ ԳԱՅԱՆԵՅԻՑ, վերարկուով, արտասանվում է՝ ՎԵՐԱՐԿՈՒՅՈՎ և այլն:
• բառասկզբում լսվող յէ-ն գրվում է մեկ տառով՝ ե. երազ, արտասանվում է՝ ՅԷՐԱԶ. երեկո, արտասանվում է՝ ՅԷՐԷԿՕ.
• բառասկզբում լսվող վօ-ն գրվում է մեկ տառով՝ ո. որս, արտասանվում է՝ ՎՕՐՍ. ոզնի, արտասանվում է՝ ՎՕԶՆԻ:
Այսինքն կան դեպքեր, երբ հնչյունները բառի մեջ ավելի շատ են, քան տառերը: Օրինակ՝ ոտք բառի մեջ լսում ենք \(4\) հնչյուն՝ ՎՕՏՔ, բայց գրում ենք \(3\) տառով՝ ոտք, ՆԱՅԷՎ բառում լսում ենք \(5\) հնչյուն, բայց գրում ենք \(3\) տառով՝ նաև:
Կան նաև դեպքեր, երբ հնչյուններն ավելի քիչ են, քան տառերը, օրինակ՝ արտասանում ենք ԱՇԽԱՐ - \(5\) հնչյուն, բայց գրում ենք \(6\) տառով՝ աշխարհ:
Ուղղագրությունը բառերը ճիշտ գրելու և ճիշտ կարդալու բոլոր կանոնների ամբողջությունն է: